Zawał serca – objawy, przyczyny, pierwsza pomoc

W tym artykule dowiesz się:

1. Zawał serca – czym jest
2. Stan przedzawałowy a zawał serca
3. Stan przedzawałowy – objawy najczęstsze
4. Objawy zawału serca
5. Jakie jest ciśnienie przy zawale serca?
6. Jakie badanie wykaże przebyty zawał serca?
7. Zawał serca – zapis EKG w zawale
8. Diagnostyka zawału serca
9. Przyczyny zawału serca
10. Czynniki ryzyka zawału serca
11. Zawał serca – pierwsza pomoc
12. Zawał serca – pierwsza pomoc krok po kroku
13. Zawał serca a zatrzymanie krążenia – pierwsza pomoc
14. Zawał serca – resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Zawał serca to groźna dolegliwość zdrowotna objawiająca się ostrym i kłującym bólem w klatce piersiowej, dusznościami oraz ogólnym osłabieniem. Jest to efekt niedokrwienia mięśnia sercowego, co przekłada się na jego martwicę. Na zawał zapada rocznie około 100 tysięcy osób, dlatego warto dowiedzieć się najważniejszych informacji o tej przypadłości. Jakie jeszcze są objawy zawału serca? Jakie są przyczyny powstawania zawału? Jak wygląda leczenie? Na te oraz inne pytania znajdziesz odpowiedź w dalszej części artykułu.

Zawał serca – czym jest?

Zawał serca (inaczej ostry zespół wieńcowy lub potocznie – atak serca) to ostra prezentacja choroby niedokrwiennej serca, w której dochodzi do uszkodzenia fragmentu mięśnia serca na skutek zablokowania przepływu krwi przez tętnice wieńcowe (naczynia doprowadzające krew do serca). Jest to stan bezpośredniego zagrożenia i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. Leczenie przyczynowe polega na udrożnieniu zablokowanego naczynia (angiopastyka wieńcowa) lub wykonaniu zespoleń omijających przeszkodę (pomostowanie aortalno-wieńcowe).

Stan przedzawałowy a zawał serca

Przed wystąpieniem zawału serca organizm wysyła jasne sygnały o pogłębiającej się chorobie wieńcowej. Jest to tzw. stan przedzawałowy, który zwiastuje groźne zmiany dokonujące się w mięśniu sercowym. Objawy stanu przedzawałowego nie są uciążliwe – nie warto jednak ich bagatelizować. Nieleczone z czasem przybierają na sile, a z czasem prowadzą do zawału.

Stan przedzawałowy – objawy najczęstsze

Objawy stanu przedzawałowego mogą być mylące, gdyż czasami są podobne do innych, mniej groźnych dolegliwości. Warto jednak zwrócić uwagę na następujące symptomy:

• pieczenie w okolicy mostka,
• zgaga,
• bóle barku – które mogą promieniować do stawu łokciowego, nadgarstka czy dłoni,
• zadyszka – trudności z oddychaniem podczas wykonywania nawet lekkich aktywności fizycznych,
• drętwienie kończyn – zwłaszcza w ramionach, dłoniach lub palcach,
• duszności – które mogą być odczuwane nawet w spoczynku lub nasilające się podczas wysiłku

Objawy zawału serca

Zawał serca objawy są różne – głównie ze względu na to, w jakim stopniu zamknięciu ulega tętnica wieńcowa. Dlatego też spektrum objawów oraz ich nasilenie różnią się u poszczególnych pacjentów. Co ważne – w przypadku, gdy mała tętnica jest zablokowana, można nie odczuć przebytego zawału – jeżeli jednak duża tętnica jest zamknięta, zawał może skończyć się nawet śmiercią. Zawał objawy, które są zgłaszane przez pacjentów, to najczęściej:

• ucisk, pieczenie lub ból w klatce piersiowej, barku lub ramieniu, który może promieniować do szyi, szczęki lub pleców,
• nudności, wymioty, ból zlokalizowany w nadbrzuszu,
• duszność, uczucie braku powietrza,
• zimne poty,
• zmęczenie, osłabienie,
• zawroty głowy, zasłabnięcie,
• bladość,
• omdlenie,
• stan podgorączkowy.

Objawy zawału serca mogą pojawić się nagle, choć część pacjentów prezentuje dolegliwości zapowiadające wystąpienie zawału serca na kilka godzin, dni lub tygodni wcześniej (stan przedzawałowy). Takim sygnałem zagrożenia są np. nawracające bóle w klatce piersiowej prowokowane wysiłkiem fizycznym i ustępujące w spoczynku. Czasami zawał serca przebiega bez typowych dolegliwości, zdarza się, że jedynym objawem jest zatrzymanie krążenia.

Jakie jest ciśnienie przy zawale serca?

Niektóre osoby ze względu na nagły skok ciśnienia tętniczego mogą mylnie interpretować objaw ten za pewnik potwierdzający, że doszło do zawału. Na wysokość ciśnienia w tętnicach wpływ ma kilka czynników m.in. objętość przepływającej krwi, sztywność naczyń, siła skurczu serca oraz sztywność naczyń. Przy zawale serca następuje ograniczenie dopływu krwi do komórek serca, co może u niektórych powodować delikatne obniżenia ciśnienia tętniczego, jednak nie należy postrzegać nagłego wzrostu lub spadku ciśnienia za jeden z pierwszych objawów zawału. Zazwyczaj u pacjentów, którzy przeszli zawał serca ciśnienie tętnicze nie wskazywało na obecność zawału serca. Podobnie jest w przypadku stanu przedzawałowego – ciśnienie u osób z pierwszymi objawami często pozostaje w normie.

Jakie badanie wykaże przebyty zawał serca?

Jeśli podejrzewasz u siebie zawał serca lub stan przedzawałowy i w wyniku jego podejrzenia trafiłeś do szpitala, lekarz w pierwszej kolejności zajmie się przeprowadzeniem wywiadu, a następnie wykona badanie EKG i oznaczy stężenie troponiny we krwi (białka, które jest uwalniane przed niedokrwione kardiomocyty). Na podstawie oceny EKG i wychylenia tzw. odcinka ST lekarz może zlecić pacjentowi wykonanie koronarografii i angioplatyski balonowej (podejrzenie zawału z serca z unisieniem odcinka ST), które potwierdzi objawy zawału serca.

Zawał serca – zapis EKG w zawale

W celu rozpoznania “świeżego” zawału wykonuje się badanie EKG, z którego zapis pozwala dokładnie ocenić stan niedokrwienia serca, uniesienia odcinka ST oraz dużych dodatnich załamków T. Przekładając to na bardziej zrozumiały język, lekarze na podstawie zapisu z EKG są w stanie ocenić przy zawale serca, że doszło do uszkodzeń mięśnia sercowego oraz wykryć nieprawidłowości i odchylenia dla normy tego badania. EKG pozwoli uzyskać również cenne informacje na temat funkcjonowania mięśnia sercowego przy obecnym stanie przedzawałowym.

Diagnostyka zawału serca

Badanie EKG wykorzystuje się przy rozpoznaniu zawału serca, ale jest to również doskonała metoda diagnostyczna stosowana profilaktycznie u pacjentów, którzy ukończyli 45 rok życia – w szczególności będących w grupie ryzyka lub zmagających się z innymi schorzeniami mięśnia sercowego. Echokardiogram (EKG) to badanie w pełni bezpieczne dla osób w każdym wieku, a więcej na jego temat znajdziesz w naszym artykule: https://www.fitmedica.pl/blog/echokardiogram-warszawa/.

Przyczyny zawału serca 

Najczęstszą przyczyną niedokrwienia serca jest miażdżyca tętnic wieńcowych związana z odkładaniem się blaszek cholesterolu w świetle naczyń zapatrujących mięsień serca w tlen i substancje odżywcze. Jest to tzw. choroba wieńcowa. W czasie zawału serca dochodzi do pęknięcia blaszki miażdżycowej i utworzenia skrzepliny, która może zamknąć światło naczynia i zablokować całkowicie przepływ krwi. Pozostałe przyczyny obejmują: skurcz tętnicy wieńcowej, np. po zażyciu nikotyny lub narkotyków, takich jak kokaina oraz rozwarstwienie ściany tętnicy wieńcowej. Zawał serca, a dokładniej przerwanie przepływu krwi może być spowodowane także:

• zatorem, który powstaje w wyniku naniesienia tzw. materiału zatorowego z prądem krwi,
• długotrwałym i silnym skurczem naczynia, który jest wywołany przez silny stres emocjonalny,
• wytworzeniem się skrzepu w wyniku rozwiniętych zmian miażdżycowych.

Czynniki ryzyka zawału serca

Określone sytuacje sprzyjają rozwojowi miażdżycy tętnic wieńcowych. Zawał mięśnia sercowego zależny jest zarówno od cech indywidualnych, jak i stylu życia, który zwiększa ryzyko jego wystąpienia. Czynniki te dzieli się na niemodyfikowalne takie jak np. wiek, płeć czy genetyka oraz modyfikowalne, do których zaliczyć można m.in. stosowanie leków czy prowadzony styl życia. Do głównych czynników ryzyka zawału serca zalicza się m.in.:

• wiek – przekroczenie 45 r.ż. u mężczyzn i 55 r.ż. u kobiet zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca,
• palenie papierosów czynne lub bierne,
• wysokie/nieuregulowane ciśnienie tętnicze krwi przyspiesza rozwój miażdżycy w tętnicach wieńcowych,
• wysokie stężenie cholesterolu typu LDL lub trójglicerydów,
• cukrzyca, zwłaszcza źle wyrównana metabolicznie,
• rodzinny wywiad choroby niedokrwiennej serca, w szczególności zawał serca u krewnego I-stopnia przed 55 r.ż. (mężczyźni) lub 65 r.ż. (kobiety),
• brak/mała aktywność fizyczna – przyczynia się do wzrostu stężenia cholesterolu we krwi i rozwoju otyłości,
• otyłość – prowadzi do podwyższenia wartości cholesterolu i trójglicerydów we krwi, ciśnienia tętniczego, zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy,
• stres,
• używanie narkotyków, takich jak kokaina lub amfetamina może sprowokować skurcz tętnicy wieńcowej i w konsekwencji zawał serca,
• stan przedrzucawkowy lub rzucawka w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia choroby serca,
• towarzyszące choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów lub toczeń układowy przyspieszają rozwój miażdżycy tętnic wieńcowych.

Wiele z tych czynników można wyeliminować lub ograniczyć, tak, aby zredukować ryzyko wystąpienia zawału serca oraz stanu przedzawałowego. Ważne jest to, aby profilaktycznie badać się, a także prowadzić zdrowy styl życia (zwiększyć aktywność fizyczną, jeść odpowiednie potrawy).

Zawał serca – powikłania

Przebyty zawał serca wiąże się z uszkodzeniem i obumarciem części mięśnia sercowego. Jeżeli obszar uszkodzenia jest duży, może w rezultacie prowadzić do wystąpienia:

• zaburzeń rytmu serca – związanych z obecnością łącznotkankowych blizn rozdzielających komórki mięśnia i zaburzających przewodzenie impulsów elektrycznych,
• niewydolności serca – spowodowanej nadmiernym przeciążeniem pracy pozostałej, zdrowej części mięśnia. Niewydolność może mieć charakter przejściowy i ustąpić po okresie ogłuszenia mięśnia w związku z ostrym niedokrwieniem lub przewlekły i postępujący,
• uszkodzenie ściany serca – bardzo poważna w skutkach komplikacja zawału serca, wymaga natychmiastowego leczenia operacyjnego,
• uszkodzenia zastawek serca – mogą prowadzić do rozwoju niewydolności krążenia.

Zawał serca – pierwsza pomoc

Pierwsze objawy zawału serca rozpoznane odpowiednio mogą być kluczem do jak najszybszego udzielenia pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że najważniejszy w tym wypadku jest czas. Liczy się każda minuta – najlepsze rokowania mają pacjenci, u których rozpoczęto leczenie w ciągu godziny od wystąpienia objawów.

Na czym polega pierwsza pomoc przy zawale serca? Jeśli podejrzewasz wystąpienie zawału serca u siebie lub osoby, której towarzysz w pierwszej kolejności zadzwoń po karetkę. To bardzo ważne, aby osoba przechodząca zawał mięśnia sercowego jak najszybciej otrzymała wsparcie profesjonalnej opieki lekarskiej. Kiedy więc dzwonić po karetkę? Przede wszystkim wtedy, gdy przez dłużej niż 5 minut występuje ból w klatce piersiowej. Co ważne – niezalecane jest w takim przypadku podróżować samemu, ponieważ w każdej chwili objawy mogą się nasilić.

Dopiero po wezwaniu karetki pogotowania możesz podjąć się udzielenia pierwszej pomocy. 

Zawał serca – pierwsza pomoc krok po kroku

Przy zawale serca każdy powinien zastosować się do kilku poniższych kroków udzielania pierwszej pomocy. W pierwszej kolejności:

• Zadbaj o to, aby osoba przechodząca zawał serca znalazła się w półsiedzącej pozycji z delikatnie uniesionym tułowiem. Najlepiej, aby jej plecy opierały się na czymś stabilnym.
• Postaraj się, aby poszkodowany mógł swobodnie oddychać. W tym celu możesz poluzować ubranie lub ściągnąć z niego niektóre części garderoby, otworzyć okna w pomieszczeniu, nie zapominając jednocześnie o tym, aby poszkodowanemu w czasie zawału serca nie było zimno. W tym celu okryj go np. kocem.
• Jeśli w domowej apteczce znajdziesz aspirynę, możesz podać ją podczas udzielania pierwszej pomocy w trakcie zawału serca – należy ona do leków, które ograniczają postęp martwicy serca, a przy tym łagodzi objawy bólowe. Poza podaniem leku nie należy podawać osobie podczas zawału picia oraz jedzenia.

Może zdarzyć się tak, że podczas udzielania pierwszej pomocy przy zawale serca nastąpi nagłe zatrzymanie krążenia. Wtedy należy przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Zawał serca a zatrzymanie krążenia – pierwsza pomoc

Jeśli poszkodowany z zawałem serca straci nagle przytomność w wyniku zatrzymania krążenia, natychmiastowo przystąp do udzielenia pierwszej pomocy. W tym celu sprawdź oddech poprzez obserwację klatki piersiowej przez co najmniej 10 sekund oraz tętno. Następnie – w przypadku niewykrycia oddechu połóż poszkodowanego na plecach i odchyl jego głowę do tyłu (w ten sposób udrożnisz drogi oddechowe). Rozpocznij resuscytację krążeniowo oddechową.

Zawał serca – resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Do resuscytacji krążeniowo-oddechowej w trakcie zawału serca przystąp w klęku, pochylając się nad sylwetką osoby poszkodowanej. Odsłoń jej klatkę piersiową, a następnie ułóż dłoń na mostku. Drugą dłoń oprzyj na dłoni spoczywającej na mostku i zapleć mocno palce obu dłoni. Wyprostuj ramiona i postaraj się je ułożyć tak, aby znalazły się prostopadle do klatki piersiowej. Ważne jest, aby łokcie w tej pozycji pozostały wyprostowane.

Następnie wykonaj 30 uciśnięć na głębokość około 5 centymetrów, a po skończonej serii – wykonaj 2 oddechy. W ciągu jednej minuty należy wykonać średnio około 100-120 ucisków.

Ważne jest, aby nie przerywać resuscytacji krążeniowo-oddechowej do momentu odzyskania przytomności przez poszkodowanego lub momentu przyjazdu karetki pogotowia. Jeśli poczujesz zmęczenie, zmień się z inną osobą, która zastąpi Cię przy wykonywaniu masażu.

W FitMedica konsultujemy pacjentów z nieprawidłowym ciśnieniem tętniczym krwi oraz zaburzeniami metabolicznymi (wysokie stężenie cholesterolu lub trójglicerydów, otyłość) w celu wypracowania indywidualnego programu prewencji i profilaktyki choroby niedokrwiennej serca, w tym zawału serca zapraszamy do wizyty w poradni kardiologicznej Warszawa.