Osteoporoza

Osteoporoza jest chorobą, która dotyka układ szkieletowy człowieka. Schorzenie to prowadzi do zmniejszenia gęstości kości, a także zaburzenia ich tkanek, przez co są one bardziej podatne na złamania – nawet w przypadku niewielkich obciążeń. Co to jest osteoporoza? Jakie są pierwsze objawy osteoporozy? Jak wygląda leczenie tego schorzenia? Odpowiedź na te oraz inne pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.

Osteoporoza – czym dokładnie jest?

Osteoporoza to choroba metaboliczna kości prowadząca i do osłabienia ich struktury i zwiększonej podatności na złamania. Schorzenie charakteryzuje się rozrzedzeniem tkanki kostnej, co jest zauważalne w postaci ścieńczenia i zmniejszenia ilości beleczek kostnych kości gąbczastej, a także ścieńczenia kości korowej. Urazy powstają najczęściej w okolicy biodra (złamanie szyjki kości udowej), kości przedramienia (nadgarstek) i kręgosłupa. Choroba dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, choć częściej występuje u pań w wieku pomenopauzalnym.

Rodzaje osteoporozy

Osteoporoza to schorzenie, które dzieli się na dwa rodzaje: pierwotną oraz wtórną.

• Osteoporoza pierwotna – powiązana jest ona z naturalnym starzeniem się kości i całego układu szkieletowego. Dotyczy ona najczęściej osób starszych (kobiet po menopauzie, mężczyzn w podeszłym wieku).
• Osteoporoza wtórna – do przyczyn jej powstawania można zaliczyć różne choroby, a także przyjmowanie niektórych leków typów leków takich jak m.in. heparyna, glikokortykosteroidy czy leki przeciwpadaczkowe. Dosięga ona ludzi w każdym wieku, a jej rozwojowi sprzyjają takie choroby i przypadłości jak m.in. cukrzyca czy nadczynność tarczycy.

Objawy osteoporozy

Osteoporoza jest chorobą, która często nie daje o sobie znać przez wiele lat. Przez cały ten czas dyskretnie osłabia kości, aż w końcu nie mogą one wytrzymać zwykłego nacisku podczas wykonywania podstawowych czynności jak np. chodzenie. Nie ma typowych objawów charakterystycznych dla wczesnej fazy choroby i zależne są one głównie od obszaru złamań. Z czasem pojawiają się jednak objawy osteoporozy, wśród których wyróżnić można:

• bóle pleców spowodowane złamaniami lub zapadnięciem się kręgów,

• zmniejszenie wysokości ciała,

• pochylenie sylwetki,

• łamliwość kości.

Osteoporoza – przyczyny

Przyczyny osteoporozy mogą być różne. Należy pamiętać, że kość jest żywą tkanką i podlega procesom resorpcji i odbudowy. U młodych ludzi tempo powstawania nowej tkanki kostnej jest szybsze niż utrata, potem ten trend się odwraca. Większość osób osiąga swoją szczytową masę kostną około 20 r.ż. Im jest ona wyższa, tym później odczuwamy skutki zmniejszania się gęstości tkanki kostnej. Osteoporoza dotyczy sytuacji, w której powstawanie nowej tkanki nie nadąża za procesem utraty kości. Jeśli jest to konsekwencja starzenia się układu kostnego – mowa tu o osteoporozie pierwotnej.

Czynniki ryzyka osteoporozy

Jest wiele czynników, które zwiększają ryzyko i mogą przyspieszyć powstanie osteoporozy. Wśród nich są bodźce podlegające i niepodlegające modyfikacji. Do tych pierwszych należy:

1. Dieta i styl życia, czyli:

• niska podaż wapnia w diecie,
• zaburzenia odżywiania, np. anoreksja,
• stan po operacji przewodu pokarmowego, np. redukcja masy żołądka lub usunięcie części jelit,
• siedzący tryb życia,
• nadmierne spożywanie alkoholu (więcej niż 2 drinki dziennie),
• nikotynizm.

2. Leki:

• długotrwałe przyjmowanie kortykosteroidów, heparyny,
• niektóre preparaty stosowane w leczeniu drgawek, refluksu żołądkowo-przełykowego, nowotworów, u pacjentów po przeszczepieniach narządów i tkanek.

3. Zaburzenia hormonalne:

• w chorobach tarczycy, przy tarczycy lub nadnerczy,
• okres menopauzy, starzenie się u mężczyzn.

4. Przewlekłe choroby zapalne, takie jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• zesztywniające zapalenie stawów, 
• toczeń rumieniowaty układowy.

5. Cukrzyca

Do czynników, których nie można kontrolować, należą:

• wiek – ryzyko rośnie z wiekiem (zwłaszcza po 60. roku życia),
• płeć i rasa – choroba częściej dotyczy kobiet rasy białej i Azjatek,
• obciążenie rodzinne – osteoporoza rozpoznana u członka najbliższej rodziny, zwłaszcza jeśli doświadczył złamania, np. szyjki kości udowej zwiększa ryzyko,
• postura – osoby drobnej postury są bardziej narażone na osteoporozę (przyjmuje się, że mają mniejszą szczytową masę kostną).

Badania na osteoporozę, czyli jak wygląda diagnostyka choroby?

Podstawowe badanie osteoporozy (densytometria) polega na ocenie gęstości kości. Opiera się ono na tym, że za pomocą densytometru sprawdzane są najczęściej takie odcinki szkieletu jak: kręgosłup lędźwiowy oraz biodra. Urządzenie wykonuje pomiar gęstości kości i w zależności od wyniku, mówi o tym, czy pacjent jest zagrożony osteoporozą, czy schorzenie aktualnie już występuje. Wynik wyrażany jest w przedziałach liczbowych gdzie:

• od 1,0 do – 1,0 – norma,
• od -1,0 do -2,5 – osteopenia,
• poniżej -2,5 – osteoporoza.

Co ważne, jeżeli wynik wyjdzie mniejszy niż -1, lekarz powinien skierować pacjenta na dodatkowe badania analizujące m.in. poziom fosforu i wapnia we krwi oraz w moczu czy fosfatazę alkaliczną.

Jak leczyć osteoporozę?

Profilaktyka medyczna choroby skupia się głównie na wyeliminowaniu czynników, które zwiększają ryzyko jej wystąpienia. W momencie, gdy rozpoznane zostają pierwsze znaki osteoporozy, pacjent powinien zostać poddany odpowiedniemu leczeniu. Jego celem jest zachowanie odpowiedniej masy kostnej. Leczenie osteoporozy polega na leczeniu farmakologicznym, które trwa niejednokrotnie latami. Co ważne, pacjenci, którzy przyjmują leki, muszą być pod stałą obserwacją lekarza. Preparaty są dobierane pod każdego pacjenta indywidualnie i powinny być przydzielone w zależności od ich działania, a także wieku pacjenta, aktywności fizycznej czy płci. 

Osteoporoza – powikłania

Najbardziej poważne powikłania osteoporozy dotyczą złamań w obrębie kręgosłupa lub biodra. Są przyczyną dolegliwości bólowych i zmniejszają sprawność ruchową. Mogą wymagać interwencji chirurgicznej. Jest to obciążające, zwłaszcza dla pacjentów w podeszłym wieku.

Zapobieganie osteoporozie

Do zmniejszenia ryzyka wystąpienia choroby niezbędna jest odpowiednia profilaktyka osteoporozy. Do najważniejszych czynności zapobiegawczych zaliczyć można m.in.:

1.  Właściwą dietę, na którą składa się:

• Wapń – jest składnikiem niezbędnym do budowy kości. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek zmienia się z wiekiem. U małych dzieci wynosi ok. 800 mg/dobę, u młodzieży i dorosłych 1000 mg/dobę, u kobiet w ciąży, karmiących piersią i po menopauzie oraz osób w wieku podeszłym ok. 1500 mg/dobę. Zawartość wapnia w produktach spożywczych jest zmienna, nie zawsze też wapń dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Produkty, które zaburzają przyswajanie wapnia, są bogate w kwas szczawiowy (np. szpinak) lub kwas fitynowy (np. otręby pszenne). Najlepszym źródłem wapnia w diecie jest nabiał. Ok. 1000 mg wapnia zawiera się w 3 szklankach mleka, 3 jogurtach, 3-4 kefirach.
• Witamina D – reguluje stężenie wapnia w organizmie. Jest produkowana w skórze pod wpływem światła słonecznego, wchodzi w skład niektórych produktów spożywczych (np. tłustych ryb, tranu, mleka, margaryny, jaj).
• Fosfor – jest niezbędnym składnikiem do budowy kości. Dobrym źródłem tego pierwiastka są mięso, sery, jaja, ryby i chleb.
• Białko – niedobór w diecie może być przyczyną zaburzeń wchłaniania wapnia, zwłaszcza u dzieci. U osób starszych powoduje zmniejszenie masy kostnej i mięśniowej. Potrzebne do prawidłowego gojenia się złamań.

2. Całkowite zaprzestanie palenia tytoniu

Substancje toksyczne zawarte w dymie papierosowym obniżają stężenie wapnia i upośledzają proces jego wbudowywania w kość.

3. Ograniczone spożywanie alkoholu

Nadmiar alkoholu prowadzi do przyspieszonego niszczenia kości, zmniejsza stężenia wapnia i witaminy D w organizmie.

4. Aktywność fizyczną – zaleca się wykonywanie umiarkowanej aktywności fizycznej co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 min. Ćwiczenia, które kładą nacisk na balansowanie ciałem i prawidłową postawę, takie jak spacery, bieganie, skakanie, taniec i podnoszenie ciężarów skutecznie przeciwdziałają osteoporozie.