Jakie badania na prostatę wykonać?

Badanie urologiczne prostaty

Typowym badaniem pozwalającym ocenić prostatę jest badanie palpacyjne – lekarz urolog ocenia stan gruczołu (jego strukturę, wielkość, sprężystość) przez ścianę odbytnicy, palcem wprowadzonym przez odbyt pacjenta (per rectum). W przypadku, gdy badanie to wykryje nieprawidłowości, lekarz może zlecić kolejne badania obrazowe.

Takim badaniem jest USG transrektalne (niewielka głowica ultrasonografu wprowadzana jest przez odbyt). To relatywnie krótkie badanie (trwa 10-15 minut) i nie jest związane z istotnym dyskomfortem (jest bezbolesne). Prostatę można uwidocznić także w tradycyjnym badaniu USG jamy brzusznej (przez powłoki brzuszne), choć badanie transrektalne jest dokładniejsze (dlatego też jest zalecane w przypadku podejrzenia nieprawidłowości).

Z kolei jeśli zajdzie konieczność bardzo precyzyjnej diagnostyki, stosuje się rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (TK). Zwykle jednak USG jest pierwszym badaniem obrazowym, które pozwala wstępnie ocenić stan gruczołu i zauważyć ewentualne patologie. W przypadkach mocno wątpliwych lub celem potwierdzenia rozpoznania, urolog może wykonać biopsję gruczołu krokowego. 

Badanie krwi na prostatę – marker PSA

Ważnym testem w diagnostyce schorzeń prostaty jest oznaczenie poziomu antygenu specyficznego dla tego gruczołu (PSA – od angielskiego zwrotu prostate specific antigen). To specjalne białko, które jest produkowane przez komórki gruczołu krokowego. Wytwarza je również zdrowa prostata, stąd za niepokojący i wymagający dalszej diagnostyki uważa się dopiero podwyższony lub szybko wzrastający (w odniesieniu do wieku) poziom PSA. Jeśli jest on wyższy niż zalecana norma może wskazywać na:

• łagodny przerost prostaty (BPH),
• stan zapalny w obrębie prostaty, infekcje układu moczowo-płciowego,
• nowotwór gruczołu krokowego.

Warto podkreślić, że takie badanie prostaty z krwi nie jest wystarczające do postawienia diagnozy – pełni funkcję przesiewową i predestynuje do dalszej diagnostyki. Wynik badania PSA zawsze powinien zinterpretować lekarz w odniesieniu do całości obrazu klinicznego pacjenta.

Kiedy wykonać badanie PSA?

Zaleca się regularne badanie prostaty z krwi szczególnie osobom, w których rodzinie wystąpiły przypadki tego nowotworu, a także mężczyznom po 50. roku życia (choć wielu urologów zaleca diagnostykę już po przekroczeniu 40-45 roku życia, szczególnie u osób obciążonych genetycznie).

Badanie warto wykonać raz w roku. Polega na pobraniu próbki krwi z żyły łokciowej i nie wymaga specjalnego przygotowania. Trzeba jednak pamiętać, że krótkotrwały wzrost stężenia PSA może występować do 48 godzin po stosunku płciowym i po badaniach gruczołu (palpacyjnym, biopsji czy USG transrektalnym).

Jak już wspomnieliśmy, stężenie PSA rośnie wraz z wiekiem. Przybliżone normy, to:

• 40-49 lat: < 2,5 ng/ml,
• 50-59 lat: < 3,5 ng/ml,
• 60-69 lat: < 4,5 ng/ml,
• Powyżej 70 lat: < 6,5 ng/ml.

Z kolei dla mężczyzn młodszych prawidłowy poziom to mniej niż 1,4 ng/ml (choć u osób w trzeciej dekadzie życia będzie to wartość wyższa). To wartości uśrednione i mogą się różnić w zależności od ośrodka diagnostycznego.

Dodatkowe badania prostaty (fPSA)

Badaniem dodatkowym, pozwalającym na bardziej precyzyjną diagnostykę prostaty w kierunku nowotworu jest określenie stężenia PSA wolnego (fPSA). To badanie krwi – określa się tu procentowy udział wolnego PSA do PSA całkowitego, co może pomóc różnicować zmiany łagodne od nowotworowych. Przybliżone normy fPSA, to:

• < 10% – wysokie ryzyko raka prostaty,
• 10–25% – wynik niejednoznaczny, wymaga dalszej diagnostyki lub obserwacji,
• > 25% – niskie prawdopodobieństwo raka.

Podobnie jak wcześniej, samo badanie fPSA nie powinno być jedynym elementem diagnostyki i jego interpretację powinien przeprowadzić lekarz.

Na jakie badania krwi może skierować urolog? 

Poza markerami PSA i fPSA, w diagnostyce pomocne mogą być również:

• morfologia krwi – w celu oceny ogólnego stanu zdrowia i ewentualnych objawów stanu zapalnego oraz innych nieprawidłowości,
• CRP i OB – wskaźniki stanu zapalnego.
• kreatynina i eGFR – w celu oceny funkcji nerek, które mogą być wtórnie obciążone przez schorzenia prostaty.

Lekarz może zalecić wykonanie innych badań laboratoryjnych, takich jak badanie ogólne moczu lub jego posiew, badanie wydzieliny gruczołu krokowego, a także wspomniane wcześniej MRI (rezonans) lub TK (tomografię komputerową) miednicy/jamy brzusznej. 

W celu potwierdzenia charakteru nieprawidłowości (łagodny przerost/nowotwór) wykonuje się również biopsję prostaty – to pobranie fragmentu tkanki i badanie histopatologiczne.

Do jakiego lekarza zgłosić się na badanie prostaty i kiedy warto to zrobić?

Diagnostyką i leczeniem prostaty zajmuje się lekarz urolog – specjalizujący się w chorobach układu moczowego. Miejscem, do którego warto się udać jest zatem poradnia urologiczna. Badania prostaty warto wykonać w ramach przesiewowej diagnostyki nowotworu, ale także w przypadku wystąpienia niepokojących objawów takich jak:

• problemy z oddawaniem moczu,
• ból w dolnej części brzucha (o ile nie jest związany z innym schorzeniem),
• zaburzenia ejakulacji (w tym ból podczas wytrysku) i inne problemy seksualne,
• obecność krwi w moczu,
• niecharakterystyczne bóle (np. w dolnej części pleców promieniujące do bioder)..
• oraz inne, indywidualne objawy, które wzbudzają Twój niepokój.