Choroba SCHEUERMANNA: Objawy i leczenie kręgosłupa

Choroba Scheuermanna – co to jest?

Kręgosłup człowieka jest wygięty w kształcie wydłużonej litery S, tworzą go naturalne łuki w przód (lordoza) i w tył (kifoza). Pogłębiona kifoza (hiperkifoza) jest głównym objawem, powstającej w okresie dojrzewania, choroby Scheuermanna. Inne spotkane określenia tej dolegliwości to zniekształcająca choroba grzbietu, młodzieńcza kifoza piersiowa lub jałowa martwica nasad trzonów kręgowych. Nazwa choroby wywodzi się od nazwiska duńskiego chirurga Holgera Worfela Scheuermanna, który w 1920 r. jako pierwszy opisał symptomy radiologiczne stwierdzone u pacjentów z „kifozą grzbietową”. Obraz okrągłych pleców u młodych osób znany był w piśmiennictwie medycznym od tysiącleci. Wykonane na Kaukazie i w Ałtaju prace wykopaliskowe ujawniły w szkieletach ludzkich liczących sobie 9000 lat klinowate deformacje kręgów, a także wpuklanie się do nich krążków międzykręgowych.

Czy choroba Scheuermanna jest groźna?

Groźne w chorobie Scheuermanna są postępujące zmiany zwyrodnieniowe kości (m.in. sklinowacenie trzonów kręgowych), czego konsekwencją jest skrzywienie kręgosłupa, dolegliwości bólowe i pogorszenie ogólnego samopoczucia.

Choroba Scheuermanna to choroba kręgosłupa, której częstotliwość występowania waha się, wg różnych źródeł, od 0,5 do 8%. Co więcej, jest to schorzenie, na które częściej zapadają chłopcy. Zazwyczaj ujawnia się między 13 a 18 rokiem życia, kiedy kończy się kostnienie kręgosłupa. Najczęściej stwierdzaną postacią choroby jest hiperkifoza zlokalizowana w odcinku piersiowo-lędźwiowym lub piersiowym kręgosłupa. Chorobie Scheuermanna towarzyszy często znaczne obniżenie jakości życia wynikające z deformacji i bólu kręgosłupa oraz trudności w wykonywaniu codziennych czynności.

Przyczyny choroby Scheuermanna

Etiologia choroby Scheuermanna (łac. kyphosis dorsalis iuvenilis) do tej pory nie została dokładnie poznana, prawdopodobnie jest wieloczynnikowa. Ciągle jeszcze trwają badania mające wyjaśnić jej przyczyny. W przeszłości sugerowano, że główną podstawą zaburzeń są czynniki zapalne, infekcyjne. Niemniej jednak, dotąd nie znaleziono dowodów na potwierdzenie tej teorii. Dziś uważa się, że jednym z kluczowych problemów są zaburzenia wzrostu i kostnienia trzonów kręgowych. Istotną rolę w przebiegu schorzenia odgrywają urazy i mikrourazy doznawane przez młodzież oraz uprawianie sportu wyczynowego. Podkreśla się, że szczególnie w trakcie wykonywania skłonu do przodu oraz siadu bez podparcia, gdy zmianie ulega naturalne ukształtowanie kręgosłupa, dochodzi do przeciążeń przedniej części kręgosłupa w odcinku piersiowym. Ponadto w etiopatogenezie choroby Scheuermanna rozpatrywane są czynniki dziedziczne, co znaczy, że może ona być przekazywana z pokolenia na pokolenie. Badania rodzin osób, u których zdiagnozowano chorobę Scheuermanna wykazują większą częstotliwość występowania schorzenia w porównaniu z nieobciążonymi genetycznie. W chwili obecnej stwierdza się, iż za kifozę młodzieńczą odpowiedzialne jest także niedostateczne ukrwienie tkanki kostnej. Co więcej, wśród czynników ryzyka specjaliści wymieniają: niedobór witaminy A, pierwotne schorzenia mięśni, zaburzenia odporności oraz zaburzenia endokrynologiczne. Przypuszcza się również, że znaczenie może mieć wzrost oraz masa ciała pacjenta.

Objawy choroby Scheuermanna

Objawy choroby Scheuermanna, na które zwykle skarżą się pacjenci, to:

• ból kręgosłupa, który nasila się szczególnie po długotrwałym siedzeniu/staniu w jednej pozycji, a także po wysiłku,
• ograniczenie ruchomości kręgosłupa, np. problemy z pochylaniem się,
• osłabienie i przykurcze mięśni,
• zauważalne zmiany postawy (zaokrąglenie pleców, wysunięcie szyi, pochylenie barków w przód)
• utrzymujące się zmęczenie i osłabienie.

Z Chorobą Scheuermanna nie zawsze wiążą się natomiast objawy neurologiczne typowe dla schorzeń kręgosłupa, takie jak zawroty głowy, czy mrowienia kończyn.

Choroba Scheuermanna – przebieg

Choroba Scheuermanna rozwija się zwykle powoli, a jej przebieg jest 3-etapowy:

1. Faza wczesna (funkcjonalna) – pojawia się u dzieci w wieku 9-10 lat i objawia się pogłębioną kifozą piersiową, wysunięciem głowy przed klatkę piersiową z kompensacyjną (wtórną) lordozą szyjną, wysunięciem barków ku przodowi, skośną pozycją łopatek, zwiększeniem przodopochylenia miednicy. Co więcej, na skutek hiperlordozy lędźwiowej następuje wysunięcie brzucha. W obrazie radiologicznym stwierdza się niewielkie klinowate zniekształcenia kręgów odcinka piersiowego. Schorzenie Scheuermanna w tej fazie rozwoju jest rozpoznawane rzadko.
2. Faza czynna – pojawia się u dzieci w wieku 11-18 lat i reprezentuje typowy obraz kliniczny. Objawy choroby Scheuermanna w tym stadium stopniowo zaostrzają się, więzadła ulegają obkurczeniu, zaś rozciągnięte mięśnie tracą zdolność utrzymania właściwej sylwetki. Stopniowo maleje wysokość i sprężystość krążków międzykręgowych oraz zmniejsza się ruchomość segmentowa kręgosłupa. W obrazie RTG dostrzegalne jest klinowate zniekształcenie trzonów kręgów, nierzadko guzki Schmorla, nieregularne ukształtowanie płytek granicznych trzonów, nieduże krótkoodcinkowe skrzywienie boczne kręgosłupa. W fazie czynnej choroby zdarzają się bóle zmęczeniowe grzbietu.
3. Faza późna – okres utrwalonych zmian strukturalnych oraz funkcjonalnych zarówno kręgosłupa jak i stawów obwodowych. W tej fazie dominującym objawem choroby Scheuermanna staje się ból kręgosłupa, który pojawia się po wysiłku fizycznym, dłuższym staniu lub siedzeniu. Dolegliwości bólowe odczuwane są w okolicy międzyłopatkowej z tendencją do promieniowania wzdłuż żeber. Co więcej, zmniejszeniu ulega ruchomość klatki piersiowej oraz wydolność oddechowa chorego.

Leczenie choroby Scheuermanna

Rozpoznanie choroby Scheuermanna we wczesnej fazie nie jest łatwe z uwagi na skąpo objawowy przebieg. Wykazano, że dolegliwości bólowe występują tylko u 20% pacjentów. Rodzice udają się wraz z dzieckiem do lekarza najczęściej w momencie, gdy ma ono pogłębioną kifozę. Jeżeli jest to objaw na tle choroby Scheuermanna to zmiany w obrębie kręgosłupa są już na zaawansowanym etapie. Do pewnego rozpoznania choroby Scheuermanna konieczne są zdjęcia RTG kręgosłupa wykonane w projekcji bocznej. Radiologiczne kryteria rozpoznania to klinowate zniekształcenie przynajmniej trzech sąsiadujących kręgów o minimum 5 stopni każdy, oraz zagięcie kifotyczne kręgosłupa piersiowego powyżej 45-50 stopni. W obrazie rentgenowskim często obecne są zagłębienia w blaszkach granicznych trzonów kręgowych.

W ramach leczenia młodzieńczej kifozy piersiowej wyróżnia się metody zachowawcze oraz operacyjne. Ponadto postępowanie lecznicze uzależnione jest od wieku chorego, stopnia deformacji oraz od obecności objawów neurologicznych.

Zachowawcze metody leczenia kifozy młodzieńczej

Leczenie zachowawcze w przypadku choroby Scheuermanna ma za zadanie:

• zatrzymać narastają deformację kręgosłupa,
• zmniejszyć dolegliwości bólowe,
• zapobiec następstwom pogłębionej kifozy,
• dążyć do równowagi mięśniowej między antagonistycznymi grupami mięśniowymi.

Jeżeli w chwili rozpoznania choroby deformacja kręgosłupa nie jest zaawansowana, lekarz może zalecić obserwację i wizyty kontrolne z aktualnym zdjęciem RTG co 6-12 miesięcy. Poza tym, w terapii młodzieńczej kifozy piersiowej wykorzystuje się leczenie z zaleceniem noszenia gorsetu. Specjaliści podkreślają dużą skuteczność tej metody, w przypadku gdy zostanie ona wdrożona we wczesnym okresie choroby. Leczenie z użyciem gorsetu jest uzasadnione przed ukończeniem wzrastania kostnego kręgosłupa z uwzględnieniem, że wartość wyniku testu Rissera (test służący do ocenienia dojrzałości kostnej kręgosłupa) nie przekracza 3. Całodzienne noszenie gorsetu stosuje się zazwyczaj przez 12-18 miesięcy. Niekiedy we wczesnym stadium rozwoju schorzenia lub w celu utrwalenia efektu terapii stosuje się różnego typu ortezy tułowia, tzw. „prostotrzymacze”.

W leczeniu zachowawczym choroby Scheuermanna stosuje się także kinezyterapię, czyli leczenia ruchem oraz fizykoterapii dla poprawienia ukrwienia i odżywienia tkanek miękkich, działania rozluźniającego oraz przeciwbólowego. Zespół Scheuermanna wymaga ustalenia reżimu, mającego pomóc w odbarczeniu osiowym kręgosłupa. Osoby, u których rozpoznano młodzieńczą kifozę powinny unikać przebywania dłuższego czasu w statycznej pozycji. Sugerowane są pozycje odciążające, dające podparcie kręgosłupowi, a także systematyczna, lecz umiarkowana aktywność fizyczna. Ponadto zalecane jest uprawianie niektórych sportów, np. wspinaczki skalnej bądź pływania na grzbiecie. Istotnym elementem procesu leczenia jest dieta bogata w nabiał, owoce oraz warzywa.

Choroba Scheuermanna u dorosłych – leczenie zaawansowanego stadium choroby

Gdy w chwili rozpoznania jałowa martwica kręgosłupa jest już w zaawansowanej fazie rozwoju, to przez pierwsze 2-3 miesiące leczenia można stosować łóżeczko gipsowe, które służy do długotrwałego unieruchomienia, odciążenia i korekcji kręgosłupa w pozycji leżącej. Następnie w kolejnych miesiącach leczenia pacjent stosuje gorset ortopedyczny, mający odciążyć najbardziej narażone odcinki kręgosłupa oraz zatrzymać postępującą deformację trzonów kręgowych. Wprowadza się zwykle terapię farmakologiczną. Polega ona przede wszystkim na stosowaniu przez pacjenta niesteroidowych leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, oraz blokad do kręgosłupa – bolących stawów kręgosłupa.

W terapii choroby Scheuermanna wykorzystuje się również kinesiotaping polegający na oklejaniu wybranych miejsc elastycznymi plastrami oraz metodę PNF (ang. Proprioceptive Neuromuscular Facilitation, czyli torowanie nerwowo-mięśniowe). Naklejanie plastrów w charakterystyczny sposób, mający utrwalić nawyk prawidłowej postawy, jest metodą znaną i stosowaną od bardzo dawna. Odpowiednio zastosowane plastry redukują efekt zmęczenia oraz mają wpływ na pozycję spoczynkową mięśnia (zmniejszają jego rozciągnięcie lub przykurcze), tym samy minimalizując jego wzmożone napięcie.  Z kolei bazujące na ćwiczeniach zgodnych z naturalną pracą mięśni i stawów torowanie nerwowo-mięśniowe pomaga zwiększyć zakres ruchu, przywracając aktywność przykurczonym mięśniom. Wykorzystanie trzech podstawowych zasad PNF, tj. mobilizacji, stabilizacji i koordynacji, jest szczególnie efektywne na wczesnym etapie choroby. Pozwala pracować między innymi nad rozluźnieniem i mobilizacją łopatki oraz kręgosłupa, mobilizacją połączeń klatki piersiowej, normalizacją napięcia mięśniowego a także powięzi. Wymienione metody tzn. kinesiotaping i PNF mogą być ze sobą łączone, co zwiększa ich efektywność.

Choroba Scheuermanna – operacja (operacyjne leczenie kifozy młodzieńczej)

W niektórych przypadkach znacznego pogłębienia się kifozy zalecane jest leczenie operacyjne, które zawsze powinno być poprzedzone okresem intensywnych ćwiczeń. U pacjentów ze stwierdzoną chorobą Scheuermanna zabiegi operacyjne wykonuje się, jeśli istnieją następujące wskazania:

• pogłębiona kifoza (> 75 stopni) u pacjentów, u których wzrost został zakończony
• pogłębiona kifoza, która ma predyspozycje do pogłębiania się (u pacjentów z niezakończonym wzrostem),
• dolegliwości bólowe w okolicy piersiowo-lędźwiowej kręgosłupa oraz okolicy piersiowej, które nie ustają po wprowadzeniu leczenia zachowawczego,
• zaburzenia, objawy neurologiczne.

Postępowanie chirurgiczne ma za zadanie wydłużyć przednią kolumnę kręgosłupa z równoczesnym skróceniem tylnej oraz usztywnienie międzytrzonowe. W trakcie zabiegu na poziomach objętych kifozą dokonuje się przecięcia zgrubiałego więzadła podłużnego przedniego, co pozwala uzyskać korekcję krzywizn kręgosłupa. Następnym etapem jest usunięcie krążków międzykręgowych, wstawienie autogennych przeszczepów kostnych oraz zastosowanie prętów Harringtona lub Luque`a umożliwiających utrzymanie efektu korygującego.

Po wykonaniu zabiegu operacyjnego, pacjentom zalecana jest wczesna pionizacja oraz kompleksowa rehabilitacja. W zależności od stanu chorego aktywizacja przebiega z wykorzystaniem lub bez stabilizacji zewnętrznej, czyli gorsetu.

Choroba Scheuermanna – ćwiczenia

Ćwiczenia zalecane w terapii kifozy młodzieńczej skupiają się na zwiększeniu elastyczności kręgosłupa i poprawie ruchomości. Odpowiednia fizjoterapia jest bardzo ważna, ponieważ – jak powiedzieliśmy wcześniej – nieleczona choroba Scheuermanna prowadzi do powstawania i pogłębiania się deformacji kręgosłupa. Należy jednocześnie pamiętać o indywidualnym dostosowaniu terapii (rodzaju i intensywności ćwiczeń) do sytuacji pacjenta – etapu choroby i stopnia zaawansowania zmian.

Przeczytaj także: Na czym polega i jak wygląda rehabilitacja kręgosłupa lędźwiowego

 Jakie ćwiczenia na chorobę Scheuermanna?

• fizjoterapia, w której dąży się do mobilizacji, stabilizacji i koordynacji (metoda PNF),
• ćwiczenia rozciągające mięśnie, które uległy przykurczowi oraz osłabieniu (m.in. mięśnie grzbietu, karku, brzucha), na przykład techniką PIR,
• wspomniany wcześniej kinesiotaping,
• masaże kręgosłupa, które pomagają rozluźnić napięte struktury, 
• w leczeniu choroby Scheuermanna wskazane jest także pływanie, szczególnie na plecach, co pozwala odciążyć kręgosłup.

Należy dbać także o codzienną higienę kręgosłupa – unikać pozostawania zbyt długo w jednej pozycji (szczególnie siedzącej) i pamiętać o regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej. Pacjenci powinni wykonywać także regularnie ćwiczenia w domu, zalecone przez fizjoterapeutę. Istotny jest również dobór materaca i sen w odpowiedniej pozycji – zapewniającej fizjologiczne ułożenie kręgosłupa. Zwykle wskazane jest leżenie na twardym podłożu.

Fizykoterapia jako wsparcie w leczeniu zespołu Scheuermanna

Jak wspomnieliśmy wcześniej, w leczeniu kifozy młodzieńczej stosuje się także fizykoterapię, czyli wykorzystywanie zjawisk fizycznych w celu poprawienia funkcjonowania zmienionych chorobowo obszarów. Fizykoterapia pozwala rozluźnić napięte wcześniej struktury mięśniowo-powięziowe.

Wsparciem w łagodzeniu objawów choroby Scheuermanna może być terapia falą uderzeniową – falą dźwiękową o wysokiej częstotliwości, która wspomaga odbudowę uszkodzonych tkanek. Inicjuje tworzenie nowych naczyń krwionośnych i niweluje stany zapalne. Wykorzystanie tej metody w leczeniu warto wcześniej skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Choroba Scheuermanna – do jakiego lekarza się zgłosić?

Rozpoznaniem i leczeniem chorób kręgosłupa i dolegliwości aparatu ruchowego zajmuje się lekarz ortopeda. W leczeniu bardzo ważną rolę pełni także fizjoterapeuta, który dobiera zestaw ćwiczeń odpowiedni dla pacjenta. Jeśli w przebiegu choroby Scheuermanna wystąpią objawy neurologiczne, konieczna może być konsultacja u neurologa.

W naszej klinice w Warszawie prowadzimy diagnostykę i leczenie choroby Scheuermanna, w tym również fizjoterapię. Po więcej informacji zapraszamy do kontaktu. 

Choroba Scheuermanna – czego nie wolno robić?

Pacjenci z kifozą młodzieńczą powinni unikać zbyt intensywnych ćwiczeń, które mogą przeciążyć kręgosłup i jeszcze bardziej nasilić dolegliwości. Terapię należy prowadzić pod kontrolą ortopedy i fizjoterapeuty – samodzielny dobór ćwiczeń, bez indywidualnej oceny specjalisty, nie jest wskazany. Odradza się także aktywności fizyczne, które zakładają agresywne, gwałtowne ruchy ciała oraz sporty siłowe – choć jest to zawsze sprawą indywidualną i zależy od stopnia nasilenia dolegliwości.