Chondromalacja rzepki kolana: leczenie, przyczyny i objawy

Wielu pacjentów zmaga się z dolegliwościami kolan, które w dużej mierze wynikają z nieprawidłowego stanu tkanki łącznej w obrębie rzepki stawowej. W efekcie pojawia się ból oraz zmiany zwyrodnieniowe prowadzące do stopniowej utraty mobilności i osłabienia tych struktur. Jednym z popularnych schorzeń jest chondromalacja rzepki kolana, które przyczynia się do bólu oraz utraty niektórych funkcji. Jak leczyć chondromalację rzepki kolana? 

Jaką funkcję pełni rzepka kolana?

Rzepka kolana pomimo swoich niewielkich rozmiarów, ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu. Głównym zadaniem tej struktury jest ochrona stawu kolanowego przed różnego rodzaju urazami. Takie działanie warunkuje jej ułożenie w stawie – rzepka kolana jest mocno wysunięta do przodu, dzięki czemu jako pierwsza w razie urazu absorbuje energię i amortyzuje obciążenia, co chroni pozostałą część stawu.

Rzepka kolana jest również bardzo przydatna w trakcie aktywności fizycznej związanej z szybką zmianą ruchu. Podczas czynności, takich jak maszerowanie, bieganie lub skakanie zapewnia amortyzację, dzięki czemu odciąża kość udową. Jej obecność pozwala również poprawić pracę mięśnia czworogłowego uda i zapewnić większe możliwości wysiłkowe. Nie mniej ze względu na stosunkowo duże obciążenia, jest równie łatwo podatna na wszelkiego rodzaju urazy – jednym z nich jest chondromalacja kolana.

Czym jest chondromalacja rzepki kolana?

Jedną z najczęstszych przyczyn pojawiania się pacjentów w gabinetach ortopedów oraz fizjoterapeutów są schorzenia kolan, wśród których na szczególną uwagę zasługuje chondromalacja rzepki (chondromalatio, chondropathia, chondritis). Schorzenie to może dotknąć każdego stawu naszego ciała, niemniej jednak zazwyczaj stwierdzane jest ono w obrębie stawu kolanowego.

Mianem chondromalacji rzepki kolana określa się zespół objawów w obrębie chrząstki stawu, w wyniku którego następuje rozmiękanie tej struktury oraz powstanie ubytków. Do takiego stanu doprowadzają m.in. liczne urazy, zmiany zwyrodnieniowe, a także wrodzone schorzenia związane z nieprawidłową budową stawu.

Na czym polega chondromalacja rzepki kolana?

Co więcej, chondromalacja najczęściej dotyczy stawu rzepkowo-udowego i rzepki, która jest niezwykle ważnym elementem kończyny dolnej. Zlokalizowana jest ona z przodu stawu kolanowego i łączy się z kością udową. Mimo, że rzepka jest niewielką kością to jej rola jest nieoceniona. Przede wszystkim odpowiedzialna jest za poprawę wydajności sił prostowników w całym zakresie zgięcia kolana, przyczynia się ona do utrzymywania stabilności kolana, oraz gwarantuje ochronę przedniej stronie stawu.

Nie bez znaczenia jest także, pokrywająca powierzchnię stawową rzepki, odpowiednio gruba warstwa chrząstki szklistej (stawowej). W stawach tworzy ona 3-5-milimetrową powłokę cechującą się niskim współczynnikiem tarcia. W trakcie wykonywania ruchów chrząstka umożliwia kościom przesuwanie się względem siebie w stawie, służy jako amortyzator wstrząsów w stawie oraz zapobiega degradacji stawowych zakończeń kości.

Chrząstka stawowa, wyróżniająca się anizotropową strukturą kompozytową, zbudowana jest z komórek mezenchymalnych chondrocytów i macierzy wraz ze zrębem proteinoglikanowym oraz włóknami kolagenowymi. Gdy chrząstka jest prawidłowo zbudowana i obciążana, źródłem składników odżywczych i nawilżenia jest dla niej płyn stawowy pokrywający cienką warstwą ściany jamy stawowej.

Czy chondromalację rzepki można wyleczyć?

Niestety chrząstka jest organem nieukrwionym oraz nieunerwionym, co pozbawia ją zdolności regeneracyjnych. Proces niszczenia chrząstki stawowej ma zatem charakter nieodwracalny. Dlatego w celu nie doprowadzenia do zupełnego zniszczenia chrząstki niezbędne jest wdrożenie leczenia już w początkowych etapach rozwoju choroby. Wspomniany brak unerwienia sprawia jednak, że odczuwane dolegliwości bólowe pojawiają dopiero na skutek poważnego uszkodzenia chrząstki.

Możesz jednak przeciwdziałać oraz zmniejszyć stopień rozwoju chondromalacji rzepki kolana poprzez wdrożenie odpowiedniej aktywności fizycznej i zachowanie uważności w trakcie treningów.

Diagnoza i rozpoznanie chondromalacji rzepki kolana

Uszkodzenia chrząstki stawowej, będące przyczyną dysfunkcji zwłaszcza w obrębie kończyn lokomocyjnych, są szerokim zagadnieniem. Wspomniana powyżej chondromalacja rzepki kolana jest jedną z chorób dotykających właśnie chrząstki stawowej. Polega ona na rozmiękaniu, a w następnych etapach na spluszowaceniu, rozpulchnieniu, zwyrodnieniu chrząstki stawowej, a następnie powstaniu w niej szczelin oraz ubytków. Do tej pory powstało wiele systemów i skal, pozwalających ocenić stopień rozmiękczenia (w sensie dosłownym) chrząstki w kolanie. Niemniej jednak, jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji, jest ta opisana w 1961 roku, przez Outerbridge`a. W opracowanej przez niego skali natężenie chondromalacji rzepki można opisać za pomocą czterech stopni.

Chondromalacja rzepki kolana – podział wg stopnia zaawansowania

• I stopień – zmiany powierzchowne, obserwuje się spluszowacenie oraz rozmiękanie chrząstki rzepki,
• II stopień – uszkodzenie dotyczy warstwy powierzchownej, chrząstka traci swoją gładkość, stwierdza się pęknięcia i niepełną fragmentację chrząstki, szczeliny nie przekraczają 1,25 mm i nie sięgają do warstwy podchrzęstnej,
• III stopień – pęknięcia sięgają warstwy głębokiej, szczeliny przekraczają 1,25 mm, ale nie dochodzą do kości podchrzęstnej,
• IV stopień – głębokie ubytki chrząstki z odsłonięciem kości podchrzęstnej.

Chondromalacja, będąca jednym z głównych schorzeń rzepki, diagnozowana jest głównie u osób młodych, tzn. około 20 roku życia.

Z chorobą tą częściej borykają się kobiety niż mężczyźni.

U osób starszych chondromalacja rzepki jest zazwyczaj oznaką zapalenia powierzchni stawowych stawu kolanowego.

Chondromalacja rzepki kolana – przyczyny

Ze względu na przyczynę wyróżnia się dwa zasadnicze typy zmian zwyrodnieniowych tkanki chrzęstnej stawu kolanowego:

• pierwotne – czyli takie, które powstają oraz rozwijają się bez wiadomej przyczyny oraz
• wtórne, wyróżniające się jasno określoną przyczyną.

Przebyte urazy stawu kolanowego zajmują ważne miejsce wśród czynników predysponujących do rozwoju chondromalacji rzepki. Zwichnięcie, złamanie bądź inne uszkodzenie rzepki mogą odpowiadać za rozmiękczenie chrząstki stawowej rzepki kolana. Przedwczesne zużywanie chrząstki jest także efektem nieprawidłowości anatomicznych stawu kolanowego. Zaburzenie osi biomechanicznej kończyn prowadzi do niewłaściwego rozłożenia obciążeń i stawy ulegają zużyciu w dużo większym stopniu (np. w przypadku kolan koślawych i szpotawych).

Rozmiękczenie chrząstki stawowej rzepki może być również skutkiem płaskostopia oraz nadmiernego napięcia lub osłabienia mięśni w okolicy stawu kolanowego. Ponadto istotnym czynnikiem obniżającym wiek osób cierpiących z powodu chondromalacji jest siedzący tryb życia oraz otyłość, która nadmiernie obciąża stawy kolanowe. Niewłaściwie prowadzony trening, sporadyczne podejmowanie wysiłku fizycznego przekraczającego poziom wytrenowania także może skutkować pojawieniem się omawianego schorzenia.

Przeczytaj także: Jakie są przyczyny urazu kolano biegacza? – objawy

Chondromalacji kolana sprzyjają także zaburzenia hormonalne oraz noszenie źle dobranego obuwia. Co więcej, rozmiękanie chrząstki stawowej rzepki bywa konsekwencją przyjmowania leków steroidowych oraz niektórych schorzeń, takich jak jałowa martwica kości, reumatoidalne zapalenie stawów, nawrotowe krwiaki śródstawowe, alkaptonuria. Wśród czynników odpowiedzialnych za chondromalacje wymienia się również zapalenie błony maziowej oraz septyczne zapalenie stawu.

Chondromalacja rzepki – objawy

Chondromalacja kolana, czyli niszczenie chrząstki stawowej skutkuje nasileniem dolegliwości bólowych w obrębie stawu kolanowego, co jasno wynika z braku warstwy izolacyjnej. Dokuczliwy ból może być zlokalizowany w przednim przedziale stawu kolanowego lub może promieniować do sąsiadujących części kolana. Podczas długotrwałego przebywania w jednej pozycji (siedzenia lub stania) ból nierzadko nasila się. Dolegliwości bólowe odczuwane są także podczas ruchu, np. długodystansowego marszu, biegania, oraz  przy schodzeniu ze schodów.

Częstym objawem wymienianym przez chorych jest wrażenie niestabilności stawu kolanowego wynikająca z odczuwanego bólu. Co więcej, konsekwencją nadmiernego przeciążenia kolana osoby, u której stwierdzono chondromalację, może być obrzęk. Ponadto bólowi mogą towarzyszyć:

• słyszalne trzeszczenia w trakcie ruchu,
• sztywność odczuwana w stawie po okresie spoczynku,
• zablokowanie stawu,
• tkliwość palpacyjna oraz uciskowa.

Z uwagi na często występujący brak korelacji między dolegliwościami pacjentów a zmianami w obrębie chrząstki diagnostyka wczesnej degeneracji chrząstki jest znacząco utrudniona.

Jak rozpoznać chondromalacje rzepki kolana?

Jednym ze sposobów rozpoznania chondromalacji rzepki stawu kolanowego jest umówienie wizyty u lekarza w momencie pojawienia się pierwszych objawów, które wskazują na pewną nieprawidłowość. W tym celu dobrym rozwiązaniem będzie wizyta u ortopedy oraz wykonanie badań, takich jak: USG kolana czy rezonans magnetyczny. Szybsze rozpoznanie pozwoli Ci również działać szybciej, co daje możliwość wdrożenia fizjoterapii dostosowanej do stopnia występujących uszkodzeń w strukturze stawu.

Leczenie chondromalacji stawu rzepkowo-udowego

Rozpoznanie chondropatii stawu rzepkowo-udowego oparte jest w pierwszej kolejności o wywiad, badanie kliniczne oraz badania dodatkowe. Badaniami obrazowymi ujawniającymi głębokie uszkodzenia i zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe są:

• RTG,
• USG kolana,

Warto jednak pamiętać, że ultrasonografia nie jest badaniem, które jednoznacznie umożliwia określenie stopnia degradacji tkanki chrzęstnej. Oszacowano, że w najlepszym wypadku badanie USG pokazuje jedynie ok. 40% powierzchni chrzęstnych w stawie kolanowym. Dlatego też w diagnostyce chondromalacji kolan stosowany jest głównie rezonans magnetyczny – MRI. Niemniej jednak, w sposób najbardziej obiektywny skala uszkodzeń chrząstki oceniana jest podczas artroskopii stawu kolanowego, polegającej na wprowadzeniu do wnętrza stawu specjalnej metalowej rury wyposażonej w układ optyczny pozwalający obejrzeć struktury wewnątrzstawowe.

Chondromalacja rzepki kolana – leczenie

Leczenie chondromalacji rzepki kolana jest niezwykle istotne, szczególnie biorąc pod uwagę, że nieleczone zmiany mogą skutkować trwałym upośledzeniem funkcji stawu kolanowego. Leczenie chondromalacji rzepki można podzielić na leczenie zachowawcze i operacyjne.

Wybór terapii pomagającej uporać się ze schorzeniem zależy od stopnia rozwoju choroby. Jeśli chondromalacja kolana została zdiagnozowana na I bądź II stopniu (wg skali Outerbridge’a), to jest ona możliwa do wyleczenia. Trzeba jednak pamiętać, że nie można koncentrować się tylko i wyłącznie na leczeniu samych objawów chondromalacji. Skupić się także trzeba na wyeliminowaniu przyczyn degradacji chrząstki szklistej, które najczęściej obejmują nieprawidłowości w biomechanice ruchu. Jeśli stwierdzone uszkodzenie nie jest znaczące, lekarz zalecić może zastosowanie farmakoterapii, która ma za zadanie spowolnić, a nawet zatrzymać proces chorobotwórczy.

Leczenie farmakologiczne chondromalacji rzepki oparte jest na przyjmowaniu suplementów diety posiadających w składzie:

• siarczan glukozaminy – naturalny składnik substancji międzykomórkowej chrząstki,
• siarczan chondroityny, który według Europejskiej Ligi przeciwko Reumatyzmowi i Międzynarodowego Towarzystwa Badań Choroby Zwyrodnieniowej Stawów, ma średnio-silny do silnego wpływ na redukcję dolegliwości bólowych i zwiększa funkcjonalność stawów,
• kolagen i kwas hialuronowy, które mogą znacząco polepszyć odżywienie stawu.

Ponadto u osób borykających się z objawami chondromalacji kolana lekarz może zastosować, w formie zastrzyku do stawu rzepkowo-udowego, stężony kwas hialuronowy (tzw. wiskosuplementacja), który nie tylko zwiększa „poślizg” rzepki względem kości udowej, ale również nawilża i odżywia jej chrząstkę.

Najnowocześniejszymi nieinwazyjnymi metodami wykorzystywanymi w leczeniu osób, u których stwierdzono rozmiękanie chrząstki stawowej rzepki jest podanie w formie iniekcji komórek macierzystych wypreparowanych z krwi lub tkanki tłuszczowej pacjenta lub osocza bogatopłytkowego stymulującego m.in. powstawanie nowych komórek tkanki łącznej. Jeśli choroba jest w początkowej fazie rozwoju ortopeda sugeruje fizykoterapię cieplną i może zalecić rehabilitację, której program obejmuje masaż zmniejszający napięcie mięśniowe, mobilizację rzepki, ćwiczenia wzmacniające osłabione mięśnie i korygujące wzorce ruchowe oraz stretching.

Jak wygląda leczenie chondromalacji rzepki kolana I i II stopnia?

Poza tym ulgę w bólu może przynieść noszenie specjalnej ortezy stabilizująco-odciążającej rzepkę. W leczeniu chondromalacji rzepki I i II stopnia sprawdza się także tzw. plastrowanie dynamiczne (ang. Kinesiology Taping). Nalepiane na skórę, we właściwy sposób, specjalne taśmy modyfikują tor ruchu rzepki bądź minimalizują jej przyparcie w stawie rzepkowo-udowym. Oszacowano, że w około 85% przypadków leczenie zachowawcze chondromalacji rzepki jest skuteczne, a pacjenci dzięki jego zastosowaniu odczuwają poprawę stanu zdrowia.

W chondromalacji III i IV stopnia (wg skali Outerbridge’a) uszkodzenia chrząstki są na tyle głębokie, że mają bardzo ograniczone zdolności do wygojenia, skutkują postępującą degradacją stawu i mogą kwalifikować się do leczenia operacyjnego. Metodą operacyjną stosowaną zazwyczaj w leczeniu chondropatii rzepki kolana jest chondroplastyka (artroskopowa chondrektomia) polegająca na usunięciu, oddzielających się, martwych i niestabilnych fragmentów chrząstki oraz wyrównaniu powierzchni stawowych bez/lub z ich nawiercaniem. W wyniku chondroplastyki uzyskuje się gładką i niepodrażniającą inne struktury wewnątrzstawowe, powierzchnię. Zwykle zabieg nie trwa długo i przeprowadza się go w znieczuleniu miejscowym.

Przy obszerniejszych uszkodzeniach (ok. 2cm² i więcej) niezbędne często okazuje się wykonanie przeszczepu chrzęstno-kostnego. W leczeniu chondromalacji rzepki wykorzystuje się także błonę kolagenową, scaffoldy syntetyczne.

Chondromalacji rzepki kolana – fizjoterapia i rehabilitacja

W zależności od wybranej techniki operacyjnej do uzyskania jak najlepszych rezultatów niezbędna jest odpowiednia rehabilitacja w poradni rehabilitacyjnej. Po operacyjnym leczeniu chrząstki do usprawniania pacjenta wykorzystuje się pole magnetyczne, elektromagnetyczne, drenaż limfatyczny, laser, krioterapię. Istotne są także ćwiczenia izometryczne, które zabezpieczają przed zanikiem mięśni.

Chondromalacja rzepki kolana – ćwiczenia

Przy chondromalacji rzepki kolana leczenie naturalne również odgrywa kluczową rolę w niwelowaniu dolegliwości bólowych, a także pozwala wzmocnić mięśnie oraz sprawia, że stają się one bardziej elastyczne. Pacjentom zaleca się regularną aktywność, jednak nie zawsze musi być to duży wysiłek – wybrane ćwiczenia przy chondromalacji rzepki można wykonać w domu, nawet w pozycji leżącej.

Przedstawiamy kilka propozycji ćwiczeń na chondromalację rzepki:

• Połóż się na plecach, ugnij nogi, a stopy swobodnie oprzyj o podłoże. Następnie wykonaj zgięcie grzbietowe stopy (wykonaj ruch stopą w kierunku piszczeli) i w takiej pozycji wyprostuj tę samą nogę w stawie kolanowym. Utrzymaj ruch przez około 5 sekund, a następnie powróć do pozycji początkowej. Ćwiczenie wykonuj w 3 seriach po 5 powtórzeń na każdą stronę ciała.
• Stań na jednej nodze, a drugą delikatnie zegnij w stawie kolanowym, a następnie wykonaj odwodzenie do boku nogi ugiętej. Rzepka w nodze prostej powinna odpowiadać pozycji drugiego palca u stopy. W takim ułożeniu ciała wykonuj 3 serie po 15 powtórzeń na każdą stronę ciała.

Chondromalacja rzepki a jazda na rowerze

W chondromalacji rzepki sprawdzą się również aktywności outdoorowe, które można wykonywać na świeżym powietrzu. Dobrym wyborem będzie trucht, pływanie, a także, w ograniczonym zakresie, jazda na rowerze, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi. W trakcie wykonywania tej aktywności staw kolanowy nie jest obciążony i pracuje poprzez naprzemienne prostowanie i zginanie każdej z nóg.

Przed rozpoczęciem jazdy na rowerze przy chondromalacji rzepki warto zadbać o odpowiednie ustawienie siodełka, tak aby kolano mogło się zginać w zakresie od 20-60(70)°. Prawidłowa pozycja pozwala w pełni wyprostować nogę przy poruszaniu pedałem do dołu. Zaleca się jazdę po płaskim i utwardzonym terenie, w interwałach. Początkowo dystans powinien być krótki, ok. 2-3 km, po konsultacji ze specjalistą można go wydłużać. Nadwaga lub otyłość przyczyniają się do większego obciążenia stawów.

Chondromalacja rzepki kolana – dieta

Zapobieganie chondromalacji rzepki kolana wiąże się z utrzymaniem zdrowej diety i odpowiedniego poziomu masy ciała. Nadwaga lub otyłość przyczyniają się do większego obciążenia stawów. W codziennym żywieniu osoby z chondromalacją rzepki kolana nie może zabraknąć świeżych warzyw i owoców, produktów zbożowych, zdrowych tłuszczy i nasion. Warto także zrezygnować ze spożywania słodyczy i produktów przetworzonych, które wpływają na pojawienie się dodatkowych kilogramów. Należy uzupełniać stale uzupełniać płyny i w miarę możliwości zrezygnować używek, takich jak alkohol czy papierosy.

Chondromalacja rzepki kolana – czego nie wolno pacjentowi?

Pacjenci z chondromalacją rzepki kolana powinny zachować szczególną ostrożność przy wykonywaniu czynności, które mogą dodatkowo obciążać staw kolanowy. Należy unikać powtarzania ruchu odpowiadającego za ból, co wiąże się z rezygnacją z niektórych obowiązków. Nie zaleca się również lekceważenia bólu – jeśli objawy nie ustępują, pacjent powinien skonsultować się ze swoim lekarzem lub zasięgnąć porady u fizjoterapeuty.