Bradykardia – przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest bradykardia?

Bradykardia jest to stan, kiedy serce pracuje w wolnym tempie, co objawia się mniejszą liczbą jego uderzeń na minutę. U zdrowych dorosłych czynność serca wynosi ok. 60-80 uderzeń na minutę. Może być szybsza np. podczas aktywności fizycznej lub w sytuacji stresowej, jak również wolniejsza, np. w trakcie snu. O istotnej bradykardii mówimy, jeżeli czynności serca spada w trakcie czuwania poniżej 50 uderzeń/minutę.

Warto wiedzieć, że nie zawsze bradykardia jest powodem do niepokoju. U niektórych osób obserwuje się wyraźnie wolniejszą czynność serca. Tak jest np. u sportowców. Serce sportowca może pracować z częstotliwością ok. 40-50 uderzeń na minutę. Nie odczuwają oni przy tym żadnych dolegliwości.

Bradykardia – przyczyny

Skąd się bierze wolna lub szybka czynność serca? Jest to związane z pracą węzła zatokowego i układu bodźcoprzewodzącego w sercu. Węzeł zatokowy pełni rolę naturalnego rozrusznika serca i odpowiada za wytwarzanie impulsów elektrycznych. Jest zlokalizowany w ścianie prawego przedsionka serca. Impulsy elektryczne rozchodzą się w sercu po szlakach układu bodźcoprzewodzącego. Dzięki temu skurcz mięśnia serca jest inicjowany w sposób synchroniczny.

Uszkodzenie węzła zatokowego lub układu bodźcoprzewodzącego może prowokować wystąpienie zaburzeń rytmu serca i zaburzeń przewodzenia impulsów elektrycznych o typie bloków serca I, II i III°.

Wyróżniamy sercowe i pozasercowe przyczyny bradykardii.

Choroba serca może mieć charakter wrodzony, np. w wyniku wady serca lub nabyty. Ryzyko bradykardii występuje, np. u pacjentów po operacji serca lub zawale serca. Zdarza się w przebiegu zapalenia mięśnia sercowego, np. w boreliozie lub w chorobach autoimmunologicznych, takich jak toczeń układowy i gorączka reumatyczna.
Wśród przyczyn pozasercowych bradykardii należy wymienić m.in. zaburzenia elektrolitowe, zwłaszcza hiperpotasemię. Zwiększone stężenie potasu we krwi zdarza się po przedawkowaniu preparatów zawierających potas, w niewydolności nerek, czy po rozległym urazie mięśni.

Bradykardia może się pojawić w hipotermii, hipoglikemii, niedoczynności tarczycy i w zespole bezdechu sennego.
Warto też zwrócić uwagę na dawkowanie leków mających wpływ na pracę serca i układ krwionośny. Bradykardia może wystąpić na skutek niewłaściwego stosowania preparatów, takich jak naparstnica, beta-adrenolityki lub antagoniści kanału wapniowego oraz opioidów i leków uspakajających.

Bradykardia – objawy

Pojawienie się objawów bradykardii jest następstwem niedostatecznej ilości tlenu, jaka jest dostarczana do mózgu, serca czy mięśni. Objawy bradykardii mogą przypominać zmęczenie lub przewlekły stres. Tacy pacjenci mają czasem kłopoty z pamięcią i wolniej reagują na bodźce. Charakterystyczna jest mniejsza tolerancja na wysiłek fizyczny. Może wystąpić również senność, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia (mroczki przed oczami), bóle w klatce piersiowej oraz duszność. Zdarzają się omdlenia i utraty przytomności.

Serce sportowca

Bradykardia może być zjawiskiem fizjologicznym u osób aktywnych fizycznie. Dotyczy to przede wszystkim zawodowych sportowców, którzy uprawiają dyscypliny wytrzymałościowe, a więc biegi długodystansowe, narciarstwo, kolarstwo. Występuje u nich wolna spoczynkowa czynność serca związana z przebudową mięśnia serca. Pod wpływem długotrwałych i ciężkich wysiłków fizycznych mięsień serca przerasta i poszerzają się jamy serca. Dzięki temu w trakcie każdej minuty wysiłku serce sportowca może przepompować 5-6 razy więcej krwi.

W spoczynku takie przebudowane serce posiada zwiększoną rezerwę objętościową i pracuje wolniej, bez negatywnych konsekwencji dla zdrowia. Bradykardii fizjologicznej nie towarzyszą żadne objawy i nie wymaga ona leczenia. Może zostać wykryta np. w trakcie osłuchiwania serca lub podczas badania EKG.

Czynniki ryzyka i powikłania bradykardii

Są takie same jak czynniki ryzyka choroby serca w ogóle, a więc:

• starszy wiek,
• wysokie ciśnienie tętnicze krwi,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu i narkotyków,
• stres.

Możliwe powikłania bradykardii obejmują omdlenia, niewydolność serca i nagłe zatrzymanie krążenia.

Bradykardia – diagnostyka

Pierwszym krokiem może być samodzielny pomiar pulsu. Należy to zrobić przykładając palec wskazujący i środkowy do tętnicy przy nadgarstku lub szyi. Przez minutę liczymy ilość uderzeń. Należy takie badanie powtórzyć 2-3 razy, ponieważ praca serca jest uzależniona od wielu czynników i może się zmieniać.

Kolejny krok to zasięgnięcie porady lekarskiej. W trakcie wizyty lekarz zbada pracę naszego serca. Prostym i pomocnym badaniem jest EKG. Pozwala ocenić czynność serca w spoczynku. Czasem lekarz zaleca wykonanie dodatkowo przedłużonej rejestracji EKG za pomocą Holtera lub event Holtera. Jest to urządzenie, które wypożycza się pacjentowi, aby mógł je nosić przez dłuższy czas, od 24 godzin do nawet 30 dni. Aparat rejestruje pracę serca w trakcie aktywności fizycznej, odpoczynku i we śnie w sposób ciągły (holter) lub na żądanie (event holter). Taka diagnostyka jest nieinwazyjna i można ją wykonać w warunkach ambulatoryjnych.

Czasem warto diagnostykę pogłębić, zwłaszcza jeśli pojawiają się takie objawy jak omdlenia lub bóle w klatce piersiowej. Lekarz może wówczas zlecić wykonanie testu pochyleniowego lub próby wysiłkowej. Oba badania przeprowadzane są pod nadzorem medycznym.

Bradykardia – leczenie

Jeżeli bradykardia ma charakter fizjologiczny nie wymaga leczenia. Bradykardia, która prowokuje objawy wymaga diagnostyki i ustalenia postępowania. Może ono obejmować zmianę stylu życia, włączenie lub korektę leczenia farmakologicznego albo procedury zabiegowe.

Modyfikacja stylu życia dotyczy:

• dostosowania wielkości i rodzaju wysiłku fizycznego
• utrzymania prawidłowej masy ciała
• systematycznej kontroli ciśnienia tętniczego krwi
• ograniczenia spożycia alkoholu
• zaprzestanie palenia papierosów i stosowania używek

Poprawę lub ustąpienie objawów może przynieść modyfikacja dotychczasowego leczenia farmakologicznego choroby serca. Szczególnej ostrożności wymaga bowiem stosowanie takich leków jak digoksyna, β-adrenolityki czy antagoniści kanału wapniowego z grupy werapamil i diltiazem.

W leczeniu bradykardii stosuje się czasem środki farmakologiczne takie, teofilina, która ma za zadanie przyspieszyć czynność serca. Rzadko nadaje się ona do leczenia długotrwałego. Bywa zalecana u pacjentów po przeszczepieniu serca lub po urazie rdzenia kręgowego.

Ustąpienie lub zmniejszenie nasilenia objawów bradykardii można osiągnąć w wyniku leczenia choroby podstawowej, innej niż choroba serca. Dotyczy to takich sytuacji jak bradykardia w przebiegu niedoczynności tarczycy lub zespołu bezdechu sennego.

W przypadku ciężkich objawów bradykardii lub braku skuteczności innego leczenia należy rozważyć wszczepienie stymulatora. Jest to zabieg inwazyjny i odbywa się w warunkach sali operacyjnej. Pod skórę w okolicę podobojczykową implantuje się niewielkie urządzenie, generator impulsów elektrycznych. Urządzenie włączy się do pracy i będzie stymulować czynność serca, jeśli jego rytm podstawowy spadnie poniżej zadanej wartości (np. 40 uderzeń na min.) Pacjent ze wszczepionym stymulatorem pozostaje pod stałą opieką kardiologiczną.