Cukrzyca to choroba coraz częściej diagnozowana w społeczeństwach na całym świecie. Cukrzyca typu 2 została uznana przez WHO za chorobę cywilizacyjną – związaną z nieprawidłowym trybem życia. Choroba ta może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego ważne jest jej szybkie rozpoznanie. Jakie typy cukrzycy wyróżniamy, jakie są jej przyczyny i objawy i jak ją leczyć?
W artykule dowiesz się:
Czym jest cukrzyca?
Terminem cukrzyca (diabetes mellitus) określamy grupę chorób metabolicznych, w których przebiegu występuje podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemia). Przyczyną jest zaburzenie wytwarzania lub działania insuliny – hormonu, który reguluje stężenie glukozy we krwi.
Insulina jest wydzielanym przez komórki trzustki (komórki β). Gdy poziomu cukru we krwi rośnie (na przykład po posiłku), komórki trzustki wydzielają insulinę, która pozwala ustabilizować jej poziom. Jeśli mechanizm ten zostaje zaburzony, poziom glukozy we krwi pozostaje zbyt wysoki.
Wyróżniamy dwa podstawowe typy cukrzycy:
- Cukrzyca typu 1 – to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Zazwyczaj rozpoznawana jest w wieku młodzieńczym i charakteryzuje się nagłym przebiegiem. Jej przyczyny nie zostały dokładnie poznane. Typ 1 to cukrzyca insulinozależna: insulina przestaje być produkowana przez trzustkę i musi być podawana z zewnątrz.
- Cukrzyca typu 2 – najczęściej występująca forma tej choroby (około 80% wszystkich przypadków). Rozwija się powoli i często związana jest z niezdrowym stylem życia (m.in. zwiększoną podażą kalorii, nieprawidłową dietą, brakiem aktywności fizycznej). W cukrzycy typu 2 trzustka albo nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny, albo komórki nie są w stanie prawidłowo jej wykorzystać.
Inne rodzaje hiperglikemii – cukrzyca typu 3 i cukrzyca ciążowa
Wyróżnia się niekiedy także cukrzycę wtórną – cukrzycę typu 3. Jej objawy są zwykle podobne do objawów typu 1 i 2, inna jest jednak przyczyna. Cukrzycę typu 2 mogą wywołać choroby niszczące trzustkę (np. przewlekłe zapalenia lub nowotwory tego narządu, choroba Cushinga) lub przyjmowanie niektórych leków.
Cukrzyca może pojawić się u kobiet będących w ciąży, co ma związek z zachodzącymi w tym czasie zmianami metabolicznymi. Cukrzyca ciążowa zwykle ma charakter tymczasowy (najczęściej ustępuje po porodzie), jednak wymaga monitorowania i zachowania właściwych nawyków żywieniowych. Często jest wykrywana w badaniach przesiewowych.
Trzeba też wiedzieć, że wystąpienie cukrzycy ciążowej wskazuje na wyższe ryzyko rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2 w przyszłości.
Ponieważ cukrzyca typu 2 jest najpowszechniejsza, jednocześnie przy wczesnym zauważeniu objawów, można jej skutecznie zapobiegać, w artykule skupimy się na tym właśnie typie.
Przyczyny cukrzycy typu 2
Jak już wspomnieliśmy, cukrzyca typu 2 jest zwykle związana z nieprawidłowym stylem życia (choć swój udział w powstaniu choroby mają także czynniki genetyczne). Negatywny wpływ na cały metabolizm, w tym na gospodarkę cukrową, mogą mieć:
- Nieprawidłowa dieta – szczególnie jeśli jest bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone (to np. białe pieczywo, słodycze, wysoko przetworzona żywność), jednocześnie uboga w owoce, warzywa, czy wyroby pełnoziarniste.
- Brak aktywności fizycznej – czemu sprzyja współczesny, siedzący tryb życia, zmęczenie oraz stres (które same w sobie również mogą nasilać niekorzystne zmiany metaboliczne).
- Nadwaga – często będąca konsekwencją dwóch wcześniejszych przyczyn. Szczególnie groźna w kontekście cukrzycy jest otyłość brzuszna, a także tłuszcz trzewny, zgromadzony wokół narządów wewnętrznych.
Jak zaczyna się cukrzyca i czym jest insulinooporność?
Niezdrowa dieta oraz brak ruchu sprzyjają rozwojowi insulinooporności – stanu, w którym tkanki organizmu (m.in. mięśnie i wątroba) zmniejszają wrażliwość na insulinę. W pewnym uproszczeniu odbywa się to według schematu:
- Insulinooporność – komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na insulinę. Konsekwencją jest zmniejszenie wychwytu glukozy z krwi.
- Zwiększenie produkcji insuliny – trzustka zaczyna produkować więcej tego hormonu, aby zrekompensować zmniejszoną wrażliwość komórek i utrzymać poziom cukru w organizmie w normie.
- Upośledzenie działania trzustki – trzustka, która produkuje coraz więcej insuliny, z czasem ulega uszkodzeniu. Produkcja insuliny zostaje ograniczona, co prowadzi do przewlekłej hiperglikemii.
Cukrzyca rozwija się powoli
Opisany wyżej proces zachodzi przez relatywnie długi czas i nasila się stopniowo. Od pierwszych zaburzeń gospodarki węglowodanowej do rozwinięcia się cukrzycy typu 2 może minąć kilka, a nawet kilkanaście lat. Dlatego odpowiednio wczesne wykrycie insulinooporności, a następnie wdrożenie zmian w stylu życia może zapobiec rozwinięciu się cukrzycy typu 2.
Trzeba też wiedzieć, że w początkowe stadia rozwoju insulinooporności przebiegają zwykle bezobjawowo. Na tym etapie prawidłowe będą badania na obecność glukozy we krwi oraz w moczu. Mimo to, tkanki mogą mieć już obniżoną wrażliwość na insulinę (a trzustka produkować jej więcej).
Aby wykryć zaburzenia na wczesnym etapie, najlepiej wykonać tzw. krzywą cukrową – doustny test obciążenia glukozą. Poziom cukru we krwi jest sprawdzany kilkukrotnie po wypiciu stężenia glukozy. Dla pełniejszej diagnostyki warto połączyć to badanie z badaniem poziomu insuliny.
Jeśli zastanawiasz się do kogo się zwrócić w przypadku cukrzycy lub jakiego lekarza wybrać, skorzystaj z pomocy najlepszych specjalistów w całej Warszawie – sprawdź tutaj!
Objawy cukrzycy
W początkowych fazach insulinooporność może rozwijać się bezobjawowo lub dawać niespecyficzne objawy, takie jak:
- przyrost masy ciała (szczególnie warto zwrócić uwagę na tłuszcz gromadzący się wokół brzucha) lub spadek wagi,
- uczucie senności (szczególnie po posiłkach),
- silny apetyt na słodzone potrawy i słodycze,
- wzmożone pragnienie i częstsze oddawanie moczu.
Objawy cukrzycy typu 2. nie zawsze są specyficzne i mogą być mylone z innymi schorzeniami lub przemęczeniem. Nietypowe objawy cukrzycy to na przykład:
- powtarzające się infekcje, szczególnie skóry, dziąseł lub układu moczowego,
- trudne gojenie się ran,
- uczucie zmęczenia, senność, kłopoty z koncentracją,
- zwiększenie częstotliwości i natężenia uczucia głodu,
- uczucie suchości w ustach, suchość błon śluzowych,
- mrowienie lub drętwienie dłoni i stóp,
- zaburzenia wzroku.
Skórne objawy cukrzycy
Z kolei skórne objawy cukrzycy mogą wiązać się z odwodnieniem – to często suchość i szorstkość skóry, jej ziemisty odcień oraz zmniejszona elastyczność. Skóra może też swędzieć i być bardziej podatna na infekcje bakteryjne i grzybicze. U pacjentów z insulinoopornością obserwuje się również charakterystyczne ciemnobrązowe plamy, często zlokalizowane na karku, łokciach, kolanach czy pod pachami (rogowacenie ciemne).
Na cukrzycę mogą wskazywać wspomniane infekcje skórne (m.in. grzybicze), ale też zapalenie kącików ust czy okolic intymnych.
Objawy cukrzycy u dzieci
U dzieci i młodzieży diagnozowana jest najczęściej cukrzyca typu 1, która ma podłoże autoimmunologiczne. Jej objawy są podobne do opisanych wcześniej, jednak w przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, nie rozwijają się przez lata, a przez kilka tygodni. Często pojawiają się nagle i mają gwałtowny charakter. To zwykle:
- częste oddawanie moczu,
- silne pragnienie,
- nagła utrata wagi,
- silne zmęczenie, uczucie rozbicia.
Po zaobserwowaniu objawów cukrzycy u dziecka należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Po rozpoznaniu choroby często konieczna jest hospitalizacja, następnie stałe jest przyjmowanie insuliny.
Na cukrzycę typu 2. w przeszłości zapadali głównie ludzie po 45. roku życia, współcześnie jednak choroba ta coraz częściej dotyka osoby młode, w tym także dzieci (szczególnie narażone są osoby z otyłością).
Leczenie cukrzycy typu 2
Duże znaczenie ma zmiana stylu życia, diety i aktywności fizycznej. Jeśli takie działania są niewystarczające lub występują powikłania cukrzycy, konieczne jest włączenie do terapii leków przeciwcukrzycowych.